Let op: aanvangstijd is 19.30 uur!

04.10.2022 Rutger Claassen over Eigendom: Autocratie of Democratie?

Verschil in rijkdom is een belangrijke bron van zorgen in onze samenleving. Door de jacht op gewin staan maatschappelijke, ecologische en sociale waarden onder druk. Hoe daarover te denken?

Een filosofische blik op de rechten en plichten van eigendom.

Ongelijkheden in inkomen en vermogen zijn een belangrijke bron van zorgen in hedendaagse samenlevingen. Maar de jacht op financiële waarde in het bedrijfsleven leidt tot zorgen, zodat daarmee veel andere waarden -maatschappelijk en ecologisch- onder druk staan.

Filosofen kijken van oudsher naar deze problemen door het prisma van 'eigendom'. Sinds Plato en Aristoteles debatteren ze over de vraag of private eigendom legitiem is. Sinds de moderne tijd wordt eigendom opgevat als iets dat aan de eigenaar een absoluut beschikkingsrecht geeft: als ware hij/zij soevereine alleenheerser over zijn/haar eigendommen. Filosofen hebben heftig van menig verschild over de rechtvaardiging daarvan (de vraag waarom private eigendom legitiem is), maar dat het een vorm van absolute beschikking geeft is onomstreden.

Maar hoe is dat begrip ontstaan? En zijn er alternatieven?

Rutger Claassen betoogt dat eigendom moet worden begrepen naar analogie van politieke macht. Daarvoor doet hij een beroep op de theorie van Thomas Hobbes, die liet zien dat politieke macht een representatieve structuur heeft: er is een heerser, die de belangen van zijn onderdanen moet representeren. Ook eigendom, zo betoogt Claassen, kan als een vorm van macht met zo'n representatieve structuur worden begrepen. Dat roept -net als voor politieke macht- de vraag op of die macht autocratisch is, dan wel democratisch wordt gelegitimeerd. Hij betoogt dat we eigendom democratisch zouden moeten opvatten. Dat impliceert dat eigendom niet alleen rechten geeft, maar ook plichten schept naar anderen toe en dat deze anderen de eigenaar ter verantwoording kunnen roepen.

Rutger Claassen (1978) is hoogleraar Politieke Filosofie & Economische Ethiek aan het Departement Filosofie & Religiewetenschap van de Universiteit Utrecht.

Zijn onderzoek heeft betrekking op de filosofische fundamenten van de liberaal-democratische rechtsstaat en de ethische en politieke dimensies van de markteconomie. Hij is momenteel projectleider van het door de European Research Council (ERC) gefinancierde onderzoeksproject The Business Corporation as a Political Actor (2020-2025). Daarin onderzoekt hij met zijn team de vraag welke maatschappelijke verantwoordelijkheden bedrijven hebben, en hoe zij maatschappelijke verantwoording kunnen afleggen. Ook is hij projectleider van het door NWO gefinancierde onderzoeksproject Private Property and Political Power in Liberal-Democratic Societies (2017-2022). Daarin onderzoekt hij de wisselwerking tussen private eigendomsrechten en de publieke sfeer van democratische besluitvorming.
Rutger Claassen studeerde rechten en filosofie, en promoveerde in 2008 aan de Universiteit Utrecht op een proefschrift over de morele grenzen aan de markt. Hij werkte eerder als universitair docent aan de Universiteit Leiden en was visiting scholar aan de University of Michigan in Ann Arbour en de Humboldt Universität in Berlijn. Hij publiceert regelmatig artikelen en houdt lezingen voor een Nederlandstalig publiek. Ook publiceerde hij twee Nederlandstalige boeken (Het eeuwig tekort, Ambo 2004 en Het huis van de vrijheid, Ambo 2011). Hij was oprichter en presentator van het Filosofisch Café Utrecht en de eerste programmaleider van het nieuwe Bachelorprogramma Philosophy, Politics, and Economics (PPE) aan de Universiteit Utrecht. Hij trad op in tv-programma’s als Buitenhof en het Filosofisch Kwintet. Voor meer informatie en downloaden van artikelen kunt u terecht op http://www.rutgerclaassen.nl