Kritisch mogen en durven denken was en is een groot goed. Toch kan juist die kritiek omslaan in cynisme; de aanname dat alles onverschillig is, niets er toe doet en dat idealisme naïef is. Wat is er mis met het cynisme en welke alternatieven kunnen we zien zonder onze kritische onderzoekende ogen te hoeven sluiten.

“Ik ben niet cynisch, ik heb levenservaring” Oskar Wilde

 

”Wat als bijbel, grondwet en strafrecht voor hen nooit meer hadden betekend dan een handleiding en wat spelregels voor een gezelschapsspel? Wat als ze politiek, liefde en economie als een wedstrijd beschouwden? Wanneer ‘het goede’ voor hen de grootst mogelijke efficiency zou zijn tegen het kleinst mogelijke verlies risico, ‘het slechte’ daarentegen niets dan een suboptimaal resultaat? Als we hun motieven niet meer zouden begrijpen omdat ze er niet zijn?

Waar zouden we dan nog het recht vandaan halen om te beoordelen, te veroordelen, en vooral: wie? Uit Speeldrift, Juli Zeh

 

Op filosofisch niveau zitten we in de 21ste eeuw met de consequentie van het “God is dood” van Nietzsche en het postmodernistische “einde van de grote verhalen”. Nietzsche voorziet al aan het eind van de 19de eeuw dat de wijze waarop de westerse cultuur zich ontwikkelt, de manier waarop mensen zich ontdoen van klemmende waarden en religieuze dogmatische opvattingen weliswaar een bevrijding oplevert, maar tegelijkertijd de afgrond van het nihilisme opent. Het nihilisme laat zich beschrijven als een verlies van waarden, moraal en samenhang.  Wie nog ergens in zegt te geloven: God, de menselijke goedheid of de toekomst, wordt maar al te gauw afgedaan als naïef. Weldenkende mensen, de redelijke  mensen van de Verlichting, zijn ‘dapper’ en durven kritiek te hebben en alles in twijfel te trekken.

 

In de 80-er jaren schrijft Sloterdijk zijn ‘Kritiek van de cynische rede’ waarin het probleem dat voortkomt uit al deze kritiek wordt blootgelegd; wie niet kan leven met de twijfel wordt cynisch. Daarmee wordt ook duidelijk dat er dus blijkbaar een vorm van cynisme bestaat die geen dappere kritiek (meer) is en die niet bijdraagt aan het kritische bewustzijn, maar haar juist onderuithaalt. Sloterdijk stelt dat we behoefte hebben aan een verschil tussen het cynisme waaraan de kritiek geen perspectief biedt en het kynisme dat juist de toekomst wenst vorm te geven vanuit kritiek.

In deze lezing laten Petra Bolhuis en Theo Meereboer zien wat nihilisme is, voor Nietzsche én in onze tijd. Zij leggen de relatie tussen nihilisme en cynisme. Aan de hand van onder andere Sloterdijk beschrijven zij hoe we het nihilisme en cynisme niet moeten willen ontlopen, maar juist ‘in de ogen moeten kijken’ zodat we het kunnen omvormen naar kynisme.

Wie niet gelooft in de toekomst heeft die ook niet.

 

 

Petra Bolhuis en Theo Meereboer zijn al meer dan vijftien jaar werkzaam in hun filosofisch bedrijf Maieutiek. Zij zijn beiden afgestudeerd aan de Rijks Universiteit Groningen op een onderzoek naar de filosofie van Hannah Arendt en Michel Foucault. Petra Bolhuis is daarnaast ook afgestudeerd als orthopedagoog. De werkwijze van Maieutiek baseert zich op het gedachtegoed van Socrates dat ieder mens zijn eigen wijsheid heeft, maar dat vragen stellen en informatie bieden nodig zijn om die wijsheid wakker te maken en te voeden. Ze verzorgen ook cursussen bij de HOVO.

Zie www.maieutiek.nl