Deze avond is een opmaat voor de door Philos georganiseerde cursus ‘Democratie onder druk’ die op de vijf woensdagavonden in oktober door Theo Meereboer en Petra Bolhuis zal worden gegeven, zie bij cursussen.

 

Alexis de Tocqueville was wellicht de eerste die haarscheurtjes ontdekte in de beginnende moderne democratie. Bij nadere bestudering zag hij dat er sprake was van een inherent probleem in de democratie. De overheid dient het algemeen belang van haar burgers en produceert zo goed opgeleide, mondige, individualistische burgers. Die burgers op hun beurt zijn gericht op een steeds betere invulling van hun eigen belang. Op termijn ondermijnt dat eigen belang het voortbestaan van de overheid. De overheid gaat op haar beurt het teveel nastreven van het eigenbelang door burgers aan banden leggen. De burger gaat deze beperkingen omzeilen en ontduiken. Hij wil wel dat het algemeen belang gediend wordt, maar ervaart de opgelegde beperkingen als een inbreuk op zijn persoonlijk recht om de vervulling van zijn eigen behoeften na te streven.

Deze wederzijdse wurggreep van toenemende controle door de overheid en toenemende gerichtheid op het omzeilen van de beperking van zijn persoonlijke belangenbehartiging noemt de Tocqueville ‘mild despotis-me’. We onderzoeken  de waarde van zijn analyse voor de huidige tijd. Natuurlijk komt ook de vraag aan de orde wat de positie van onszelf als vrije burgers is binnen het spanningsveld tussen het algemeen belang en het dikke ik.

A. J. Kruiter laat in zijn boek Mild despotisme zien dat Tocqueville’s analyse verheldering kan brengen in de problematiek rond de grenzen van de huidige verzorgingsstaat.